Momenteel lijden vele ondernemingen nog onder de economische vertraging die het gevolg was van de COVID-19-pandemie. Bepaalde sectoren zijn ook zwaarder getroffen dan andere. Voor ondernemingen in moeilijkheden is de procedure tot gerechtelijke reorganisatie zeker de beste oplossing om zich tegen hun schuldeisers te beschermen en hun voortbestaan veilig te stellen. Hierna geven wij een overzicht van de boekhoudkundige behandeling van vorderingen en schulden waarvan de schuldeiser afstand doet in het kader van een dergelijke procedure.
De procedure tot gerechtelijke reorganisatie
De procedure tot gerechtelijke reorganisatie is een juridische procedure die erop gericht is, onder toezicht van een rechter, de continuïteit van de activa of activiteiten van de onderneming geheel of gedeeltelijk veilig te stellen. Ze heeft dus bovenal tot doel het faillissement van de onderneming te vermijden. Meestal wordt daartoe over een betalingsplan onderhandeld met de schuldeisers, die vaak afstand doen van een deel van hun vorderingen ten aanzien van de betrokken onderneming.
Die procedure tot gerechtelijke reorganisatie geeft de schuldenaar dus een tijdelijke adempauze die hem in staat stelt:
- ofwel een minnelijke schikking te treffen met bijvoorbeeld een van zijn belangrijkste schuldeisers (nieuwe onderhandelingen over een huurcontract of over het bedrag van de openstaande schuldvorderingen enzovoort)
- ofwel het collectieve akkoord van de schuldeisers te verkrijgen over een globaler reorganisatieplan voor de onderneming
- ofwel, onder gerechtelijk gezag, de activa of activiteiten geheel of gedeeltelijk over te dragen aan een of meerdere derden.
Wettelijk gezien moet het begrip 'onderneming' in de ruime betekenis worden gezien en gaat het dus om:
- natuurlijke personen met het statuut van zelfstandige
- rechtspersonen (vennootschappen, vzw's, ...)
- organisaties zonder rechtspersoonlijkheid.
Goed om te weten: artikel 48/1 van het Wetboek van de inkomstenbelastingen voorziet een belastingvrijstelling van de winst die de onderneming maakt door de volledige of gedeeltelijke afstand van een schuldvordering als gevolg van de homologatie van een reorganisatieplan door de rechtbank of van de vaststelling door de rechtbank van een minnelijk akkoord. Deze vrijstelling is evenwel onderworpen aan de inachtneming van bepaalde toepassingsregels die de koning vaststelt.
Wij zullen hierna vanuit een praktische invalshoek ingaan op de boekingen voor een afstand van schuldvordering in een dubbele boekhouding, zowel bij de schuldenaar als bij de schuldeiser. Verder besteden we aandacht aan de manier waarop de vrijstelling van de uit die afstand voortvloeiende winst moet worden verwerkt.
Boekhoudkundige behandeling van de volledige of gedeeltelijke afstand van schuldvordering bij de schuldenaar
Wanneer de schuldenaar en de schuldeiser in het kader van de procedure tot gerechtelijke reorganisatie een akkoord sluiten over een volledige of gedeeltelijke en definitieve afstand van schuldvordering, moet die kwijtschelding op de resultatenrekening worden geboekt in de post 'Overige niet-recurrente bedrijfsopbrengsten'. Vervolgens moet de aard van deze opbrengst worden vermeld in de bijlage van de jaarrekening.
Debet 44 of 175 Handelsschulden
Credit 764-768 Andere niet-recurrente bedrijfsopbrengsten
Deze boeking gebeurt:
- bij een gerechtelijke reorganisatie door een minnelijk akkoord: wanneer de rechtbank het akkoord vaststelt;
- bij een gerechtelijke reorganisatie door een collectief akkoord: op de datum waarop de rechtbank het reorganisatieplan homologeert.
Boekhoudkundige behandeling van de volledige of gedeeltelijke afstand van schuldvordering bij de schuldenaar
De fiscale vrijstelling van de zo geboekte inkomsten wordt pas definitief toegekend tijdens het aanslagjaar dat betrekking heeft op het belastbare tijdperk waarin het reorganisatieplan of het minnelijk akkoord volledig is uitgevoerd. Het is aan de belastingplichtige om een kopie over te maken van het in het Belgisch Staatsblad gepubliceerde vonnis dat het reorganisatieplan homologeert in het geval van een collectief akkoord of dat het minnelijk akkoord vaststelt. De belastingplichtige moet ook aantonen dat dit plan of akkoord volledig is uitgevoerd.
Als het plan of het akkoord niet volledig is uitgevoerd, blijft het ondanks alles mogelijk de vrijstelling te vragen in het aanslagjaar dat betrekking heeft op het belastbare tijdperk waarin het vonnis werd gewezen en die vrijstelling te behouden voor de daaropvolgende aanslagjaren. Hiertoe moeten de vrijgestelde winsten op een afzonderlijke passiefrekening geboekt worden en blijven tot de datum waarop het reorganisatieplan of het minnelijk akkoord volledig is uitgevoerd.
Om die tijdelijke vrijstelling te kunnen claimen, moet de volgende boeking worden ingeschreven voor het bedrag van de erkende niet-recurrente opbrengsten:
Debet 689 Overboeking naar de belastingvrije reserves
Credit 132 Belastingvrije reserves
Wanneer de fiscale vrijstelling na de volledige uitvoering van het plan of het akkoord definitief wordt, is de Commissie voor Boekhoudkundige Normen van mening dat de boeking van een onttrekking aan de belastingvrije reserves het meest aangewezen is omdat de definitieve vrijstelling dan kan worden opgenomen in het te bestemmen resultaat. De overeenkomstige boeking is dus:
Debet 132 Belastingvrije reserves
Credit 789 Onttrekkingen aan de belastingvrije reserves
Boekhoudkundige behandeling van de impact van een ontbindende voorwaarde bij de schuldenaar
Wanneer aan de beoogde afstand van schuldvordering een ontbindende voorwaarde is gekoppeld, moet dit in de bijlage en in de rekeningen worden vermeld onder de klasse 0.
Als deze ontbindende voorwaarde wordt vervuld en een deel van de kwijtgescholden vordering dus effectief wordt, moet ze opnieuw op het passief worden geboekt. Dit wordt in de resultatenrekening weergegeven in de post 'Andere niet-recurrente bedrijfskosten'. De aard van deze kosten moet vervolgens worden vermeld in de bijlage van de jaarrekening.
Debet 664-667 Andere niet-recurrente bedrijfskosten
Credit 44 of 175 Handelsschulden
Als een belastingvrije reserve boekhoudkundig werd opgenomen omdat het plan of het akkoord niet volledig was uitgevoerd, wordt ze ook in dezelfde verhouding teruggeboekt als de hierboven bedoelde niet-recurrente kosten.
Debet 132 Belastingvrije reserves
Credit 789 Onttrekkingen aan de belastingvrije reserves
Hetzelfde principe is van toepassing als de procedure niet kan worden voltooid of als het individueel/collectief gerechtelijk akkoord vroegtijdig wordt herroepen.
Boekhoudkundige behandeling van de volledige of gedeeltelijke afstand van schuldvordering bij de schuldeiser
Lang voordat de klant een procedure tot gerechtelijke organisatie start, heeft de schuldeiser waarschijnlijk al gemerkt dat er liquiditeitsproblemen zijn. Om het risico met betrekking tot de waarschijnlijke inning van de vordering weer te geven, moet die als dubieus worden beschouwd, tenzij de schuldeiser over voldoende garanties beschikt dat het bedrag van de openstaande vordering gedekt is.
Uiterlijk op het ogenblik dat het akkoord vorm krijgt, moet dan ook de volgende boeking plaatsvinden:
Debet 2907 of 407 Handelsvorderingen: dubieuze debiteuren
Credit 290 of 40 Handelsvorderingen
Bij een definitief akkoord over de vermindering van de schuldvordering zonder ontbindende voorwaarde zoals herstel van winstgevendheid wordt de minderwaarde vastgesteld:
Debet 642 Minderwaarden op de realisatie van handelsvorderingen
Credit 2907 of 407 Handelsvorderingen: dubieuze debiteuren
Boekhoudkundige behandeling van de impact van een ontbindende voorwaarde bij de schuldeiser
Als er een ontbindende voorwaarde is, wordt een waardevermindering geboekt, voor zover ze al niet eerder is verwerkt, in plaats van de vaststelling van een minderwaarde op de realisatie van een handelsvordering.
Debet 6330 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op meer dan een jaar: toevoegingen
Credit 2909 Handelsvorderingen: geboekte waardeverminderingen (-)
of
Debet 6340 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op ten hoogste één jaar: toevoegingen
Credit 409 Handelsvorderingen: geboekte waardeverminderingen (-)
Door de aanwezigheid van die ontbindende voorwaarde moet het recht van de schuldeiser om de volledige betaling van zijn latente vordering te eisen, als deze voorwaarde wordt vervuld, in de bijlage van de jaarrekening en in de boekhouding worden vermeld onder klasse 0.
Als de voorwaarde wordt vervuld, eindigt de afstand van schuldvordering en wordt de geboekte waardevermindering teruggeboekt.
Als het akkoord vervroegd wordt beëindigd of herroepen, blijft de geboekte waardevermindering geheel of gedeeltelijk gehandhaafd naargelang de gehele of gedeeltelijke terugbetaling van de vordering op de vervaldag onzeker is.
De terugboekingen gebeuren als volgt:
Debet 2909 Handelsvorderingen: geboekte waardeverminderingen (-)
Credit 6331 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op meer dan één jaar: terugnemingen
of
2909 Handelsvorderingen: geboekte waardeverminderingen (-)
Credit 6341 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op ten hoogste één jaar: terugnemingen
Boekhoudkundige behandeling door de schuldeiser bij de definitieve vereffening
Na de volledige uitvoering van het minnelijk akkoord of het collectief reorganisatieplan worden alle vorderingen en de bijbehorende waardeverminderingen in de boekhouding gesaldeerd.
Als de schuldeiser uiteindelijk een lager bedrag ontvangt dan hij had verwacht, wordt dit boekhoudkundig als volgt verwerkt:
Debet 550 Kredietinstellingen - rekeningen-courant
Debet 642 Minderwaarden op de realisatie van handelsvorderingen
Debet 409 Handelsvorderingen: geboekte waardeverminderingen (-)
Credit 407 Handelsvorderingen: dubieuze debiteuren
Als de schuldeiser uiteindelijk een hoger bedrag ontvangt dan hij had verwacht, wordt dit boekhoudkundig als volgt verwerkt:
Debet 550 Kredietinstellingen - rekeningen-courant
Debet 409 Handelsvorderingen: geboekte waardeverminderingen (-)
Credit 407 Handelsvorderingen: dubieuze debiteuren
Credit 6331 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op meer dan één jaar: terugnemingen
Credit 6341 Waardeverminderingen op handelsvorderingen op ten hoogste één jaar: terugnemingen
Conclusie
De procedure tot gerechtelijke reorganisatie biedt onmiskenbaar een goede bescherming aan ondernemingen in moeilijkheden. De toegang tot deze procedures en de regels die moeten worden gevolgd om van fiscale vrijstellingen te genieten bij een akkoord, zijn echter dikwijls complex. Onze gecertificeerde accountants bij Grant Thornton kunnen u begeleiden bij alle formaliteiten voor dergelijke procedures. Aarzel daarom niet met een van hen contact op te nemen als u daarover vragen heeft.
