Na een proces van lange adem is de nieuwe Pandwet (Wet Roerende Zekerheden van 11 juli 2013) op 1 januari 2018 in werking getreden.
De Pandwet kan als een kleine copernicaanse omwenteling worden beschouwd: door de invoering van een bezitloos pand en een pandregister wordt het zakelijk karakter van het pand losgelaten. Bovendien wordt de toepassing van het eigendomsvoorbehoud verruimd en veralgemeend. Door de Pandwet lijkt ook in het zekerheidsrecht de weg van de modernisering te zijn ingeslagen.
Bezitloos pand en pandregister
Begrip ‘pand’
Een pand is een contract waarbij een schuldenaar (pandgever) aan zijn schuldeiser (pandhouder) een zaak afgeeft tot zekerheid van de nakoming van een verbintenis tot betaling.
Naast het gegeven dat het pand dus een rechtmatig dwangmiddel is tegen de schuldenaar-pandgever, verschaft het de schuldeiser-pandhouder ook een zekerheidsrecht dat tegenover andere schuldeisers van de schuldenaar-pandgever kan worden ingeroepen. Het pand geeft aan de schuldeiser-pandhouder immers het recht om zich, bij voorrecht en voorrang, boven de andere schuldeisers, uit de in pand gegeven zaak te doen betalen (bijvoorbeeld in het geval van faillissement van de schuldenaar-pandgever).
Buitenbezitstelling niet langer vereist
Onder de oude regelgeving konden roerende goederen enkel in pand worden gegeven door de fysieke overdracht van het goed (met uitzondering van het pand op de handelszaak). In de praktijk bleek dit veelal moeilijk werkbaar, waardoor het pand als zekerheidsinstrument niet echt populair was.
Door de invoering van het bezitloos pandrecht, kan een pand voortaan louter contractueel gevestigd worden op roerende lichamelijke goederen (inboedel, voorraden, machines,…), roerende onlichamelijke goederen (aandelen, intellectuele eigendomsrechten, schuldvorderingen,…) of op een algemeenheid (de handelszaak). Het in pand gegeven goed moet niet langer in het bezit worden gesteld van de pandhouder. Hierdoor kan de schuldenaar-pandgever over het goed blijven beschikken en dit blijven gebruiken. Hiermee is een belangrijke rem op het gebruik van het pand als zekerheidsinstrument weggenomen.
Voortaan inschrijving in pandregister
Aangezien de schuldeiser-pandhouder niet langer in het bezit moet zijn van het in pand gegeven goed, moet hij op een andere manier controle uitoefenen op dit goed. Hiervoor werd het pandregister ingevoerd, waarin elke schuldeiser-pandhouder voortaan zijn pandrecht kan registreren (via E-ID en mits betaling van een retributie). Ook latere wijzigingen, vernieuwingen, overdrachten, rangafstand of beëindiging van het pand moeten worden ingeschreven in het pandregister.
Vanaf de datum van registratie wordt het pandrecht tegenstelbaar aan derden, wat van belang is bij de afhandeling van rangconflicten tussen verschillende pandhouders en niet-bevoorrechte schuldeisers. Concreet betekent dit dat, indien de schuldenaar-pandgever het verpande goed wil verkopen aan een derde partij, deze derde de rechten van de schuldeiser-pandhouder moet respecteren en hij dus ook door de schuldeiser-pandhouder kan worden gedwongen het verpande goed terug te geven. De derde partij heeft er dus alle belang bij om het pandregister te raadplegen voordat hij het verpande goed overneemt.
Het pandregister is door eenieder online te consulteren, mits betaling van een retributie van €5,00, met uitzondering van de pandgever en de koper onder voorbehoud, die geen retributies betalen voor de raadpleging van hun registratie.
Eigendomsvoorbehoud
Begrip
Het eigendomsvoorbehoud is een zekerheidsrecht waarbij contractueel bedongen wordt dat het eigendomsrecht bij een koop-verkoop slechts overgaat op de overnemer van zodra deze laatste de prijs volledig heeft voldaan. Het goed komt met andere woorden pas in het vermogen van de verkrijger terecht door de volledige betaling van de prijs.
Vroeger: enkel tegenstelbaar bij faillissement
Tot voor kort kon de verkoper zijn eigendomsvoorbehoud enkel inroepen tegenover de curator en de andere schuldeisers in het geval van een faillissement. De verkoper had bij faillissement een bevoorrechte positie en kon de afgifte van de verkochte goederen vorderen, dan wel een voorrecht laten gelden op de opbrengst van de goederen indien deze verkocht werden door de curator. Gezien het beperkte toepassingsgebied, bleven verkopers soms toch met lege handen achter.
Nu: uitbreiding en veralgemening
De Pandwet heeft de toepassingsmogelijkheid van het eigendomsvoorbehoud uitgebreid en veralgemeend.
Voortaan is het zo dat:
- een eigendomsvoorbehoud kan worden ingeroepen voor diverse soorten van overeenkomsten, zoals o.m. koop-verkoop, ruil, aanneming, lastgeving of inbreng
- het eigendomsvoorbehoud ook uitwerking heeft bij collectieve schuldenregeling, vereffening of andere gevallen van samenloop, dus niet langer enkel bij faillissement
- een volgrecht wordt gekoppeld aan het eigendomsvoorbehoud, dat voortaan dus niet alleen van toepassing is op het overgedragen goed zelf, maar ook op alle schuldvorderingen die uit het goed voortspruiten of in de plaats komen, en kan overgaan op de goederen waarin het oorspronkelijke goed verwerkt werd
- het eigendomsvoorbehoud uiterlijk voor de levering via een geschrift moet worden gevestigd (in de overeenkomst of geldende algemene voorwaarden). Enkel wanneer de contractspartij een consument is, is het voorafgaandelijk expliciet akkoord van de tegenpartij vereist.
Registratie in het pandregister
Om zichzelf een bijkomende bescherming te bieden, kan de partij die het eigendomsvoorbehoud heeft bedongen, dit registreren in het Pandregister. Dit is evenwel geen verplichting (behalve wanneer de bezwaarde goederen riskeren onroerend te worden door incorporatie). Eens het eigendomsvoorbehoud op een goed geregistreerd is in het pandregister, ontstaat er zelfs voorrang ten opzichte van een hypothecaire schuldeiser.
